De Controle Paradox

Alle mensen hebben een behoefte aan een gevoel van controle. Onze toekomst is vol met onzekerheden. Het zoeken naar controle geeft je als mens een schijngevoel van grip op de onbekende toekomst. Hierdoor heb je het idee ‘veilig’ te zijn in het nu. Dat gevoel van veiligheid is essentieel om te kunnen ontspannen. Je kan pas rust ervaren wanneer je niet constant over je schouder hoeft te kijken. Heel functioneel voor je als je wil overleven.

In onze drukke samenleving heeft dit een keerzijde. We denken grip te kunnen krijgen op onze toekomst door te plannen. Druk, druk, druk en je agenda is vol. Geen tijd voor ademhalen. Even, heel even heb je hierdoor een gevoel van veiligheid. Maar op de lange termijn kom je zonder dat je het in de gaten hebt vast te zitten in beklemming. Je behoefte aan veiligheid gaan ten koste van je vrijheid. Je overleeft, in plaats van dat je leeft.

Als ik voor mezelf spreek wil ik in tijden van grote stress de touwtjes nog strakker aantrekken. Hoe onzekerder mijn toekomst lijkt, hoe groter mijn behoefte aan controle. Op het obsessieve af. Hierdoor beland ik in een wanhopige loop van gevangenschap. Mijn eigen brein heeft mijn lichaam geketend. Ik geniet niet meer, maar voel me angstig en alleen. In plaats van rust en veiligheid kom ik onrust en verstikking tegen. Dat wat mij moest redden (controle) deed mij ten ondergaan.

Dat wat mij moet redden (controle) doet mij ten ondergaan.

Wat hieraan ten grondslag ligt is mijn onvermogen om om te gaan met onzekerheid. Twee vormen van onzekerheid, om wel te verstaan. Ze hangen nauw met elkaar samen. Wanneer de obsessieve controledrang overheerst is dat voor mij een teken dat ik niet kan verdragen dat mijn toekomst onzeker is en dat ik overgeleverd ben aan het onbekende. Dit onvermogen wordt aangewakkerd door onzekerheid over mijzelf. Ik geloof diep van binnen blijkbaar niet dat ik veerkrachtig genoeg ben om te kunnen dragen wat de toekomst mij te bieden heeft. Of ik denk dat ik niet over de juiste vaardigheden beschik.

Deze diepe overtuiging helpt mij in geen enkel opzicht. Ze maakt mij nog krampachtiger, waardoor mijn lichaam in de overlevingsstand blijft. Los van het enorme verlies van levenslust wat hiermee gepaard gaat, belemmert het ook mijn vermogen om open te staan voor nieuwe dingen. Leren wordt hierdoor onmogelijk. Logisch dat ik vervolgens niet geloof ik mijn eigen veerkracht. Ik gun mezelf niet eens de kans om struikelend en stuntelend de toekomst te onderzoeken, te vallen en bovenal mezelf liefkozend te pushen weer op te staan. Ik gun mezelf niet om met hernieuwde kracht en levenswijsheid de volgende uitdaging te omarmen. Ik verwacht blijkbaar dat ik het allemaal al moet kunnen voordat ik überhaupt weet wat ik in de toekomst nodig heb. Of ik ben te bang te ontdekken dat het wel lukt en dat er ‘verrek nog aan toe’ geen enkele reden is om mijzelf het leven te ontzeggen.

Er is geen enkele reden is om mijzelf het leven te ontzeggen

Faalangst? Succesangst? Geeft het een naam. Het helpt in ieder geval niet. Mijn drang naar controle door grip te houden op een onzekere toekomst, maakt me ziek, uitgeput, eenzaam en levenloos. Ik leef niet in het hier en nu. Ik adem niet maar hijg, zucht en steun. Ik durf mijzelf niet te zijn in het moment. Steeds denk ik na over hoe ik had moeten wezen of hoe ik zou moeten worden. Ik ben op de vlucht voor het verleden en de toekomst en maak mijn leven zo tot één grote verstrikking. Controle is een illusie die mij kwetsbaar maakt.

Controle is een illusie die mij kwetsbaar maakt.

Maar wat dan wel? Ik blijf als mens toch een behoefte hebben aan controle? En dat klopt, die behoefte kan ik niet uitzetten. Maar ik kan mijn invloed wel terugbrengen naar het enige moment waar ik die invloed heb: het hier en nu. In het hier en nu kan ik regie nemen waardoor ik de controledrang over toen en straks kan laten gaan. Nú geef ik mezelf niet meer over aan angst voor onzekerheid maar kies ik voor het leven. In het nú vind ik betekenis via contact met anderen of via het verhaal wat ik over mijzelf vertel. Alleen in het nú kan mijn leven zin hebben. Alleen in het nú kan ik iets doen.

Laat ik daarom het improviseren omarmen!

Improviseren mag meer aandacht krijgen. Hiermee bedoel ik niet dat ik mij niet meer voorbereid of nergens meer over op anticipeer. Hiermee bedoel ik dat je erop vertrouwt dat je kan handelen met wat nodig is in het hier en nu, ook wanneer je niet weet wat het toekomstige ‘hier en nu’ nodig gaat hebben. Het leven is vol van chaos en complexe correlaties die zichzelf niet laten uitleggen, hoe veel je ook je best doet grip te krijgen op oorzaken en gevolg. Daarom is het kiezen van de beste volgende stap in het moment het enige waar je grip op hebt. Zo raak je niet beklemt en angstig in verwachtingen over de toekomst die anders uitpakt, maar blijf je flexibel in je reactie. Je komt niet vast te zitten in overtuigingen over hoe je denkt dat ‘het zit, zat of zou moeten zijn’ in je eigen leven, in dat van een ander of ten aanzien van complexe problemen waar je mee te maken hebt. Nee, je bent open voor nieuwe informatie en trekt hier lering uit. Ineens blijk je heel veerkrachtig te zijn.

In het nú is iedereen gelijkwaardig.

Wat een verademing!

Wat een bevrijdende veiligheid!  

Voor het schrijven van dit artikel heb ik inspiratie gehaald uit een aantal theoretische concepten en stromingen:

-               Psychoneuroimmunologie

-               Cynefin Framework

-               Gestalt Psychologie