Verantwoordelijkheid als onvermijdbaar appél

Levinas was Franse filosoof (1906-1995) die veel nadacht over hoe je de verbinding aan kon gaan met mensen om je heen en hoe je daarin wel of niet verantwoordelijkheid kon of zelfs diende te nemen. Een van zijn voorwaarden voor verantwoordelijk wil ik hier bespreken. Ik geef hieraan ook een eigen invulling.

Verantwoordelijkheid heb je omdat de ander (iedereen die je tegenkomt) een appèl op je doet: je ziet het lijden van de ander, omdat je herkenning vindt in het lijden. Jouw lijden heeft zin omdat het appèl je er bewust van maakt dat je de ander kan helpen in het lijden. Het lijden is niet goed in zichzelf; het is zinloos. Daarom heeft het als enige doel om het lijden bij de ander te verminderen. Het appèl dat de ander doet is een oproep om ‘zin’ te geven aan de zinloosheid van het lijden.

Mijn drang naar verbondenheid, is de diepgaande sensitiviteit voor dat appèl van de ander. Ik zie het, ik voel het, ik ervaar het; omdat ik herkenning vind, omdat het lijden van de ander mij aan mijn eigen lijden herinnerd.

Wanneer je het appèl van de ander opmerkt, wordt je persoonlijk ervaren gebrokenheid groter (het overstijgt je persoonlijke lijden): je ziet dat je niet de enige bent die lijdt. Maar wanneer de appèl veroorzaker (nog) niet beantwoord aan de reactie op dat appèl; wanneer je daar niet de juiste invulling op het juiste moment in de tijd aan geeft; of wanneer je zelf het appèl van de ander afwijst, ontstaat er geen verbinding. Wanneer er geen verbinding is tussen de mensen die lijden, er kan geen ‘zin’ ontstaan uit de zinloosheid van het lijden. Hetgeen waarop geappelleerd wordt, wordt afgewezen. Een scheiding van wegen is dan een feit. Er ontstaan niet alleen geen verbinding, er ontstaat ook een scheur in de potentie van verbinding. Je maakt beiden de keus een andere kant op te gaan. De gebrokenheid wordt voelbaar onder je huid, je ademt het, je lichaam zucht en steunt, de pijn bevestigt het gevoel van wanhoop in de onoplosbaarheid van hetgeen verscheurt is wanneer er geen mogelijkheid tot verbinding is.

Dan is het ook nog zo dat niet al hetgeen waarop geappelleerd wordt, opgelost kan worden. Ook wanneer je reageert op het appèl, wil dat niet zeggen dat het appèl daarmee minder wordt. Echter, aandacht voor het appèl kan helpen de pijn te verzachten van het feit dat het leven niet maakbaar is; ook dat is een bron voor verbondenheid.

Het appèl is daarmee een onbewuste gerichtheid op de ander. Verbondenheid in het leed.

Je wordt in relatie gesteld wanneer je iemand ontmoet. Daarom, wanneer verbondenheid wordt afgewezen, is er altijd sprake van gebrokenheid. Het ‘in relatie stellen’, impliceert immers verbinding. Je ontkomt er niet aan: het overkomt je. Dit is de meta-communicatie in de interactie met ieder die je tegenkomt. Deze geappelleerde verantwoordelijkheid is de ethische gevoeligheid voor de verbonden relatie met de ander. Want kwetsbaarheid wordt zichtbaar in het appèl. Daarin hebben de ervaringen met mijn eigen lijden zin gekregen. Ik ben niet alleen wanneer ik jou niet alleen laat in je lijden